اولین اقدامی که در مرحله ریشه دوزی در قالیشویی در شرق تهران توسط رفوگر انجام می شود انتخاب الیافی و سوزنی است که با ریشه ها یا همان تارهای قالی شباهت و همخوانی داشته باشد. سپس مرمت گر با توجه به اینکه کل ریشه ها از بین رفته و یا بخشی از آنها کار خود را به صورت کلی و جزئی انجام میدهد. بدین صورت که اگر تمام ریشه ها از بین رفته باشند باقیمانده آنها را از جاییکه بافت فرش شروع می شود قیچی کرده و ریشه دوزی می کند و در صورتیکه تنها برخی از قسمت های ریشه فرسوده و آسیب دیده باشند تنها همان قسمت ها را قیچی زده و با الیاف جدید دوباره دوزی میکند.
ریشه دوزی را می توان از دو روش در نحوه دوختن تقسیم کرد، استفاده از ریشه آماده و یا ریشه دوزی. حالت اول یعنی ریشه آماده اغلب برای زمانی استفاده می شود که اکثر ریشه ها آسیب دیده و باید کاملا تمامی ریشه ها را دوباره دوخت و حالت دوم اغلب برای زمانی است که ریشه ها تک و توک خراب شده اند و مرمت گر باید یکی یکی چله های فرش را با الیاف همرنگ و همجنس آن دوباره دوزی و رفو کند.
ریشه دوزی به ۳ طریق انجام می شود: ۱٫ریشه دوزی به روش بطلمه۲٫ریشه دوزی به روش مغزی۳٫ریشه دوزی به روش متصل
یکی از روشهای به کار رفته در قالیشویی در غرب تهران برای ریشه دوزی، ریشه دوزی به روش مغزی است که خود نیز در دو نوع استفاده می شود :
طریقه آماده کردن قالی به این صورت است که ابتدا قالی را از پشت بر روی میز یا زمین پهن می کنند سپس سر ریشه ها را تمیز کرده، چله های اضافی را چیده و بر روی تخته شیب دار با میخ نصب می کنند. به طوری که قالی صاف بر روی تخته قرار گیرد. متناسب با اندازه ای که در نظر است سر ریشه قرار گیرد بر روی تخته میخ نصب می شود.
وسایل مورد نیاز عبارتند از:
تخته شیب دار
سوزن متناسب با قالی
نخ مخصوص بقدر کافی از نخ قالی نازک تر
دمباریک
درفش
میخ
چکش
ریشه دوزی به صورت مغزی به دو صورت در قالیشویی در جنوب تهران است :
ریشه دوزی قالی به روش مغزی نوع اول
روش آماده نمودن برای مغزی نوع اول در قالی لول: نخست نخ مخصوص چله که اندکی نازک تر از نخ چله قالی است را سوزن می کنند. به فرض اگر قالی ۴۰ رج باشد از نخ چله ۵۰ رج استفاده می کنند و دو سر نخ را به هم نزدیک می سازند.
روش ریشه دوزی به روش مغزی نوع اول در قالی لول: سر نخی که سوزن دارد را به میخی که روبروی قالی نصب شده گره زده می شود. سوزن را وارد اولین ردیف گره ها کرده و از چند رج بالاتر بعد از عبور از پودها و گره ها آن را خارج می کنند. سپس، به صورت مورب داخل ردیف کناری نموده و پس از عبور از گره های ردیف دوم آن را از لبه قالی خارج می سازند. سپس سوزن را به دور میخ عبور می دهند و وارد ردیف سوم می سازند. بهتر است، یکی از چله ها را از قالی خارج کرد تا چله ها جایگزین تارها می شود، قالی باد نکند و آن قسمت ارز قالی سفت نشود.
روش آماده نمودن نخ برای مغزی نوع اول در قالی تخت و نیم لول: ابتدا نخ مخصوص چله را سوزن می کنند و به شیوه ای که گفته شد، اگر قالی ۳۵ رج باشد از نخ چله ۴۵ رج استفاده می کنند (البته به صورت یک لا) و دو سر نخ را به هم نزدیک نمی گردد، بلکه یک سر نخ بلندتر از سر نخ دیگر است.
روش ریشه دوزی به روش مغزی نوع اول در قالی تخت و نیم لول: سر نخی که سوزن دارد به میخی که رو به روی قالی نصب شده گره زده می شود و سوزن وارد اولین ردیف گره ها می گردد. سوزن را از چند رج بالاتر، پس از عبور از پودها و گره ها خارج کرده و به صورت مورب وارد ردیف کناری می کنند. سپس سوزن را در امتداد گره ها عبور داده و از لبه قالی خارج می کنند و دوباره نخ چله به دور میخ گردانده و وارد ردیف سوم که گره دوم است می گردد.
ریشه دوزی قالی به روش مغزی نوع دوم:
روش آماده نمودن نخ چله برای مغزی نوع دوم: نخست، نخ چله را، مثلاً اگر قالی ۲۰ رج باشد از نخ چله ۶۰ رج استفاده می کنند. در این صورت نخ چله ۶۰ رج را داخل سوزن نموده آن را به صورت S و Z می تابند تا نخ به دست آمده به صورت نخ ۳۰ رج شود. از طرفی دیگر، باید حتماً نخ چله یک مقدار از نخ قالی نازک تر باشد. از همین نخ در قالیشویی در شمال تهران ، به عنوان نخ چله مغزی استفاده میشود.
ریشه دوزی در قالی لول به روش مغزی نوع دوم: ابتدا قالی را به صورت معمول آماده می کنند و سر نخی را که در داخل سوزن تابیده شده است، به میخ رو به روی قالی گره زده و یکی از چله های قالی را با درفش درآورده و با قیچی آن را بریده و به جای آن سوزن را داخل گره ها می کنند و چند رج پایین تر سوزن را از قالی خارج می سازند. پس از آن، از همان محل درآوردن سوزن، سوزن را داخل قالی می کنند در همان ابتدای تار کشیده شده قبلی سوزن را حرکت داده و از لبه قالی از همان گره اول خارج می سازند. سپس، دور میخ عبور داده و وارد گره کناری می سازند و تمامی عملکرد تارکشی اول را در قسمت های مورد نیاز برای ریشه دوزی اعمال می کنند.
روش کار ریشه دوزی در قالی نیم لول و تخت به روش مغزی نوع دوم: پس از آماده کردن قالی، ابتدا سر نخی که در داخل سوزن است را به میخ رو به روی قالی گره زده و در داخل تار و ردیف گره ها کرده و در امتداد گره ها حرکت داده، چند رج پایین تر از قالی خارج ساخته و به صورت مورب وارد ردیف کناری و تار دور می سازند و همچنین آن را به صورت مستقیم عبور داده و از سر قالی خارج و به دور میخ چرخانده و وارد ردیف سوم می کنند. نکات مهمی که باید به آن توجه داشت عبارتند از:
مغزی نوع دوم بیشتر در قالیهای لول باف مورد استفاده قرار می گیرد. در کل، به ندرت از این روش استفاده می شود.
چنانچه نخ چله در داخل سوزن نرود، از این روش استفاده می کنند. زیرا همان طور که قبلاً گفته شده، نخ چله ۶۰ رج را بعد از تابیدن برای قالی ۲۰ رج مورد استفاده قرار می دهند. در تمام موارد بالا بعد از ریشه دوانی قالی، قالی را از تخته شیب دار درآورده و آن را بر روی کارگاه نصب می کنند و عملیات گلیم بافی را روی آن انجام می دهند. بهتر است، هنگام دخول سوزن در گره ها، تار پاره شده را از قالی در آوریم.