کاربرد مواد شیمیایی در قالیشویی

مواد شوینده نقش زیادی در چربی زدایی و درخشندگی فرش در هنگام شستشو دارد که انتخاب نوع مواد شوینده تاثیر زیادی در شستشوی فرش دارد. قالیشویی ها مواد شستشویی از قبیل پودر رخت شویی ،سود،کلر،آب ژاول برای شستشوی فرش استفاده میکنند که هر کدام معایب و محاسنی دارند یکی از هزینه های شستشو مواد شوینده میباشد.
شامپو و پودر افرام که سفارش شرکت دلنا ساخته و تولید شده هم اکنون مورد استفاده بسیاری ازقالیشویی ها از جمله قالیشویی شرق تهران است، این پودر افرام هیچ نوع آسیبی به فرش نمیرساند خاصیت چربی زدایی و چرک بری قوی دارد و شامپو فرش را براق و نرم میکند استفاده از این پودر و شامپو علاوه بر این که فرش را با کیفیت بالا شستشو میدهد و هر لکه چربی را براحتی پاک میکند هزینه بسیار کمتری نسبت به مصرف پودر و سود برای شستن فرش دارد و نحوه استفاده هم بسیار راحت می باشید
طریقه مصرف و مخلوط کردن این پودر و شامپو بستگی به میل قالیشور و کیفیت فرش دارد که بهترین روش‌مخلوط کردن و استفاده نسبت دو به چهار در ۲۲۰ لیتر آب هست که اگر آب گرم باشد بازدهی بیشتری دارد.

 شیوهای رنگبری در قالیشویی غرب تهران :

– عملیات رنگبری فرشها در کارخانهای قالیشویی انجام می شود و عملیات آن به صورت تجربی و در دمای محیط انجام می گیرد. بدین صورت که پس از غبار گیری و شستشوی فرش ، در زمان آبکشی که می خواهند بوسیله بیلچه های مخصوص مواد شوینده اضافی و آب اضافی فرشها را بگیرند ، مواد شیمیایی روی فرش هم بوسیله حرکت رفت و برگشت بیلچه بر روی فرش باعث پخش شدن مواد شیمیایی به طور یکنواخت بر روی فرش می شود و طی دو مرحله آن را از فرش خارج می نماید.

-روش دیگر کهنه نما کردن بوسیله مواد مخصوص ، ریختن این مواد درون حوضچه های مخصوص و فرو بردن فرش در این حوضچه ها برای مدت زمان معین است به این ترتیب مقداری از جلا و شفافیت رنگ الیاف کاسته شده و شاید بتوان گفت لایه ای نازک از رنگ الیاف برداشته می شود . سپس فرش را توسط آب صاف شسته و مواد مذکور را از آن خارج می سازند . در برخی کارگاهها از جمله قالیشویی جنوب تهران حتی از ماشین های خاصی برای کهنه شدن بیشتر فرش استفاده می شود ، این ماشین ها مقداری از پرز فرش ها را سائیده و حالت فرش پا خورده را به وجود می آورند.
جهت تکمیل عملیات کهنه نما کردن فرش ریشه های سفید فرش های جوان را توس موادی همچون : پوست گردو و یا پوست انار تیره می نماید تا کهنه نمایی فرش بیشتر جلوه کند .
برخی هم برای کاهش شدت رنگها و جلای آنها ، فرش را در معرض نور مستقیم آفتاب قرار داده و پشت و روی فرش را برای روز های متوالی به این شکل در آفتاب شدید قرار می دهند . نور شدید خورشید تا حدودی باعث پریدگی رنگهای قالی می گردد .با این روش حتی فرشهایی که به خوبی توسط رنگهای گیاهی رنگ رزی شده اند ، اگر برای روزهای متوالی در معرض نور خورشید قرار گیرند در نهایت تا حدودی دچار پریدگی رنگ خواهند شد .

الف- شستشو با هیدروسولفیت سدیم:
– هر گاه رنگهای طرح در زمینه سفید یا کرم فرش های پشمی و کرکی به هر دلیل سرایت کرد(مثلا حین شستشو) و به اصلاح دویده شده باشد به کمک ماده شیمیایی هیدروسولفیت دو سود با کمی حوصله و دقت می توان آن ها را از زمینه فرش پاک نمود .
اینگونه که مقدار کمی از این ماده را در یک فنجان ماست ترش و آب گرم حل نموده و سپس با یک قلم موی نقاشی نسبتا زبر تمام قسمت های رنگ دویده شده را به طور کامل آغشته به این محلول نموده باید بدانیم که میزان هیدروسولفیت به کار رفته در این محلول بسته به تازه بودن آن کاملا تقریبی بوده و با تجربه به دست می آید و آن قدر باید به محلول اضافه شود که بوی زننده ای احساس شود و برای جلوگیری از این بوی زننده می توان مقدار کمی جوش شیرین به محول اضافه نمود . در هر صورت هر گاه میزان هیدروسولفیت بیشتر از اندازه معین باشد الیاف فرش می شود.
در صورتی که زمینه کار بعد از خاتمه عملیات بیشتر از حد به رنگ سفید در آمد پارچه ای آغشته به چای دم کرده را بر روی این قسمت ها می کشیم و در نتیجه زمینه به رنگ بژ دلخواه در می آید . پس از چند ساعت باید با یک برس زبر گرد خشک شده دوغ را از روی فرش زدوده و سپس با یک پارچه مرطوب این قسمت ها را تمیز نموده و یا فرش را به شستشو فرستاد.
بر مبنای تجربه زمانی که رنگها از بخشی به بخش دیگر فرش انتقال (در اثر با سو) برای این رنگها بیشتر در سطح الیاف متمرکز شده اند از هیدروسولفیت سدیم استفاده می شود.
البته رنگهای با ثبات بالای شستشویی که در مرحله شستشو با سود از پرزهای فرش خارج نشده اند و توانایی واکنش با هیدروسولفیت سدیم را دارند ، بوسیله آن حذف و شید رنگها نیز روشن تر می شود.
غلظت مناسب برای محلول هیدروسولفیت سدیم بین ۸-۱ درصد است و زمان مورد نیاز آن ۶۰-۱۰ دقیقه می باشد.

ب – شستشو با سود سوزآور:
در کارگاه های قالیشویی از جمله قالیشویی جنوب تهران رایج ترین رنگبر هیدروسولفیت سدیم است ، اما در برخی کارگاههای قالیشویی با استفاده از مواد شیمیایی دیگری چون :سود سوز آور ، کربنات دو سود و یا سایر مواد قلیایی رنگبری انجام می شود که باید گفت این مواد روی الیاف پشم ، پنبه و ابریشم تاثیر نامطلوب گذاشته و از استحکام آنها می کاهد.
در قدیم از ماست ترش جهت رنگبرداری فرش استفاده می شد ، اما در صورت اینکار باید توسط افراد متخصص و در کارگاههای قالیشویی انجام گردد.

محلول سود با غلظت (۳-۱) درصد و شاید هم بیشتر ، در ظرفهای پلاستیکی بزرگ تهیه می شود . محلول سود توسط کارگر بطور یکنواخت با آب پاش بر روی فرشها پاشیده می شود . بعد از گذشت (۱۰-۵) دقیقه عملیات ضربه زنی با ماشین شلاقی بر روی فرشها انجام می شود . عملیات ضربه زن محدود (۱۰-۵) دقیقه طول می کشد.
بسته به نوع فرش و نظر استادکار حدود(۶۰-۲۰) دقیقه عمل شستشو با سود طول می کشد. هر چه ثبات رنگهای فرش کمتر باشد و راحت تر توسط سود از فرش خارج شود ، زمان شستشو با سود کاهش پیدا می کند.
در پایان عملیات شستشو با سود فرشها با آب فراوان شستشو می شوند تا سود اضافی از فرش خارج شود .

ج – کلیرینه کردن:
در قالیشویی شمال تهران بعد از پایان مراحل شستشو با سود و هیدروسولفیت سدیم مرحله فلس زدایی است که عملیات فلس زدایی برای افزایش جلای فرش است و با هیپوکلریت انجام می شود.
برای کلرینه کردن از کلسیم هیپوکلریت استفاده می شود، کلسیم هیپوکلریت در حوضچه های بتونی ریخته می شود و ۲۴ ساعت زمان داده می شود تا در آب حل شود . میزان کلر فعال حوضچه ها (۵۰-۴۰) گرم بر لیتر است. عملیات کلرینه کردن هم در PH  قلیایی قابل اجرا است.
اکثرا عملیات کلرینه کردن در PH قلیایی انجام می شود ، چون علاوه بر افزایش جلای فرش ، زیر دست تیز نرمتر می شود .

·         کلرینه کردن در PH قلیایی :
محلول(۳۰-۲۰) گرم بر لیتر کلر فعال تهیه شده ، با آب پاش روی فرش ها پاشیده می شود. عملیات بیل کشی بر روی فرشها موجب حرکت هیپوکلریک به بخشهای مختلف فرش و نفوذ بیشتر ان به درون پرزها می شود.
عملیات بیل کشی موجب افزایش راندمان فلس زدایی و افزایش بیشتر جلای فرش می شود که دلیل ان حرکت محلول هیپوکلریک روی فرش و تسریع واکنش هیپوکلریک با الیاف است ، از طرف دیگر خود لبه های تیز بیلچه موجب تراشیده شدن فلسهای در حال تخریب توسط هیپوکلریک است.
عملیات کلرینه کردن (۱۰-۵) دقیقه طول می کشد. برای بعضی از فرشها که با یک بار عمل کلرینه کردن براقیت مورد نظر حاصل نشود ، عملیات کلرینه کردن تکرار می شود .

·         کلرینه کردن در PH اسیدی :

محلول رقیق اسید سولفوریک بر روی فرش پاشیده شده و سپس محلول (۱۰-۵) گرم بر لیتر هیپوکلریت نیز روی آن پاشیده می شود و عمل بیل کشی نیز برای تسریع فلس زدایی انجام می شود.بعد از پایان عملیات فلس زدایی باید هیپوکلریت فرشها با آب شستشو داده شده و توسط آب گیر آب اضافی فرش گرفته شود.بعد از آبگیری فرش ها در هوای آزاد و زیر نور آفتاب خشک می شوند.

درعملیات دواشوئی احتمال دارد که رنگهای بخشی از فرش بطور کامل حذف شود ، در پایان کار و خشک شدن فرش چاره ای نیست جز اینکه با قلم مو این بخش ها دوباره رنگ آمیزی شوند ، البته خام بودن این رنگها در درون لیف نفوذ نکرده و بر اثر تماس از بین خواهد رفت .
نکته ای که در اینجا به نظر می رسد ، آنست که بهتر می باشد به جای صرف هزینه های گزاف در قالیشویی ها جهت ملایم کردن رنگهای فلز گونه فرشها برای کهنه نما شدن آنها جهت صادرات، رنگ پشم را از ابتدا تغییر داده و در واحد های رنگرزی شیوه های اصلاحی را اعمال نماییم و برای فرشهای صادراتی با هزینه و مصرف مواد کمتر ، رنگهای ملایم و کهنه متناسب با صادرات تهیه نماییم . (این روش اصلاحی در برخی از تولیدات شرکت سهامی فرش ایران اعمال می گردد و فرشها پس از پایین آمدن از دستگاه دار با یک شور معمولی کاملا کهنه نما بوده و برای صادرات استفاده می شود .)